Wydawnictwo Marginesy

Nie znałam wcześniej twórczości Zośki Papużanki, ale po lekturze „Przez” nie dziwię się fanom jej prozy, że byli uradowani pojawieniem się kolejnej powieści jej autorstwa. Zainteresowana opisem zaczęłam czytać i … przepadłam! Co za styl! Elektryzujący od początku do końca. Wprawiający w zachwyt i z czułością fotograficznego aparatu pokazujący relację pomiędzy dwiema osobami.

Jest ona i on. Razem tworzą historię ich małżeństwa, w którym on jest perfekcjonistą i tym który wytyka, zwraca uwagę i się czepia, a ona tą, która robi rozgardiasz i poddaje się jego woli. Czy taki związek ma szansę przetrwać? Kto pierwszy powie pas? A może komuś się znudzi?

(…) obiektyw wcale nie szuka piękna, tylko tego, co interesujące.

On wynajmuje mieszkanie. Podgląda. Obserwuje i robi zdjęcia. Dużo zdjęć.

Patrząc obiektywnie, czyli przez obiektyw, stwierdzić trzeba, że każda fotografia jest świadomym, niezwykle precyzyjnym wyborem. Zabiera się światu tylko prostokąt, jeden niewielki prostokąt, będąc skazanym na to, że im więcej miejsca che się w tym prostokącie zawrzeć, tym więcej szczegółów się traci.

Proza Zośki Papużanki jest nietypowa. Można pomyśleć, że dla koneserów oraz tych, którzy lubią bawić się słowem. Nie przypuszczałam, że się w niej odnajdę i znajdę miejsce dla siebie, a tak się stało. Bardzo mi się ta gra podobała. Ze względu na osobliwość stylu, uważam, że „Przez” nie jest powieścią do czytania w rozgardiaszu, czy w obecności bodźców z zewnątrz. Najlepiej odizolować się od otoczenia i chłonąć tę prozę w ciszy, tonąc w słowach autorki.

Dzięki zastosowaniu nieoczywistej narracji, prosta historia kobiety i mężczyzny nabiera zupełnie innego kształtu. Wygląda jak uchwycone przez niego pojedyncze kadry, które zostały po surowej eliminacji. Po oddzieleniu ziaren od plew zostają najlepsze momenty.

Urzekła mnie proza Zośki Papużanki. Zgadzam się z opinią Łukasza Orbitowskiego, że „pisarstwo Zośki jest jedyne w swoim rodzaju, mocne, konkretne i wyczulone na wszelką dziwność”. Ja się jeszcze z takim nie spotkałam.

Z pojedynczych kadrów, z użyciem raz mniejszej, raz większej czułości, stworzyła historię, która opowiada o tym, co z jednej strony najprostsze – życie, małżeństwo dwojga ludzi – z drugiej zaś najtrudniejsze – wszystkich odcieniach miłości, tęsknoty, obsesji i szaleństwa. Pyszna proza. Bardzo polecam!

Czułość to wartość, liczba, trzeba się nauczyć manipulować nią, żeby osiągnąć to, czego się chce. Czułość można dobrać i ustawić. Są ludzie, którzy uważają, że na czułość się czeka, czułością obdarza i takie tam ajlawju forewer bzdury, a czułość się po prostu ustawia jednym ruchem.

Tytuł: „Przez”
Autor: Zośka Papużanka
Wydawnictwo Marginesy
Forma książki: papierowa, dostępna w formie e-booka
Gatunek: literatura piękna

Dwa morderstwa. Jedno z zemsty, drugie, żeby ukarać żyjących. Trzy pokolenia. Jedna rodzina. Miłość, zdrada i odwet.

Zaintrygowana powyższym opisem sięgnęłam po powieść izraelskiego pisarza Meir Shaleva. Początkowo nasunęło mi się pytanie, czy „Dwie niedźwiedzice” są kryminałem? Nie. Jest to wyjątkowo skonstruowana literatura piękna, która w trakcie czytania cudownie rozkwita. Budowa fabuły nie pozwala, a raczej nie zachęca, do czytania jej z doskoku, po kilka stron. W takim przypadku czytelnik nie będzie mógł w pełni przeżywać losów głównych bohaterów.

„Ruta Tawori, nauczycielka Biblii Hebrajskiej w liceum i niezależna myślicielka z niewielkiego rolniczego moszawu” snuje opowieść o przeszłości, wyciągając z szuflad swojej pamięci dzieje członków najbliższej rodziny. Odpowiada na pytania doktor Canetti, historyczki badającej dzieje jiszuwu.

(…) przybyliśmy do kraju Izraela, osuszyliśmy bagna walczyliśmy, uprawialiśmy, ustanawialiśmy, budowaliśmy, by w końcu Żydzi usiedli, każdy pod swoją winoroślą czy figowcem, i jedli pekany.

Ruta wraca myślami do roku 1930, kiedy to dwóch mężczyzn popełniło samobójstwo, a jeden został zamordowany. Wspomina swojego dziadka, męża, syna, których życie zdefiniowały traumatyczne wydarzenia, nieokiełznane emocje i tragedie. Pokazuje, że zemsta może być niszczycielską lawiną, a strata ciężarem, które nie opuści barków człowieka.

Powieść Meira Shaleva można smakować, niespiesznie odkrywać, kierując wzrok do środka, a nie na zewnątrz. Autor nie rzuca czytelnikowi oczywistych faktów, ale w sposób wyrafinowany prowadzi go przez zawiłości swojej historii. Jeśli tylko damy się skusić i poprowadzić wytyczonymi ścieżkami, to odkrywa przed nami wszystkie początkowo ukryte skarby. 

Czas spędzony z „Dwiema niedźwiedzicami” skutkuje otrzymaniem prezentu w postaci pięknej historii opowiedzianej przez kobietę. Już na początku daje obietnicę i poczucie uczestniczenia w literackiej szaradzie, ale to od czytelnika zależy, czy odkryje w niej wszystkie niuanse i smaczki.

„Dwie niedźwiedzice” podarowały mi osobliwą literacką przygodę, naznaczoną wieloma pięknymi słowami i prawdami, z którymi ciężko się nie zgodzić. Jedna z nich odpowiada na pytanie jak definiujemy siebie.

Zwłaszcza poprzez rodzinę i pracę, a nie upodobania, pragnienia, rozczarowania, wewnętrzne wartości.

To powieść, która nie znika po wybrzmieniu ostatniego zdania, ale rezonuje przez dłuższy czas. Myślę, że warto dać się uwieźć tej historii, bo niezwykle rozlewa się w świadomości czytelnika.

Tytuł: „Dwie niedźwiedzice”
Autor: Meir Shalev
Wydawnictwo Marginesy
Tłumaczył: Anna Halbersztat
Forma książki: e-book, Legimi
Gatunek: literatura piękna

Z twórczością Stefana Hertmansa, pisarza języka niderlandzkiego, spotkałam się w 2018 roku, kiedy to przeczytałam „Nawróconą”. Opinię to o tej powieści zakończyłam słowami: „Warto sięgnąć! Warto przeczytać! Jestem pod wielkim wrażeniem kunsztu Hertmansa i zapisuję „Wojnę i terpentynę” na listę „do przeczytania”. I proszę, nastał nowy rok, a „Wojna i terpentyna” otrzymała status „przeczytane w 2020”.

Jeśli ktoś chciałby pokusić się o porównanie wymienionych powieści, to niewiele będą miały ze sobą punktów stycznych. Jednak jednym z nich, bardzo ważnym, jest styl. Stefan Hertmans potrafi ubrać w słowa fakty historyczne z dodatkiem fikcyjnej, wysublimowanej otoczki, używając pięknego, literackiego języka. A to sprawia, że mamy poczucie obcowania z literaturą na wysokim poziomie.

Czas staje się monotonnym trwaniem, trwanie zatraca swój kierunek, kierunek ustępuje miejsca bezruchowi i nudzie, nuda czyni obojętnym i ospałym, dni przeciekają nam przez palce.

Bohaterem powieści jest Urbain, starszy pan, który przed śmiercią w 1981 roku powierzył swojemu wnukowi zapisane przez niego dzienniki. Wnukiem jest Stefan Hertmans i to on obiecał dziadkowi, że „zrobi coś z tym materiałem”. „Wojna i terpentyna” jest świadectwem życia człowieka, który „miotał się między tożsamością wojskowego, którym był z konieczności, a artysty, którym chciał być.”

Obraz jaki wyłania się z kart powieści jest wielobarwny, jak paleta kolorów jakimi posługiwał się Urbain Martien. Wspomnienia mężczyzny zostały spisane w dwóch zeszytach.

Miał siedemdziesiąt dwa lata, gdy zaczął zapisywać pierwszy zeszyt – widnieje w nim data 20 maja 1963 roku – może po to, żeby jednak móc komuś opowiedzieć co zdeformowało jego życie (…)

W pierwszym opisuje życie przez I wojną światową. Mówi o czasie dorastania w biedzie, terminowania u różnych rzemieślników. Drugi zaś poświęcony jest okrutnemu okresowi wojny, gdzie na polach Flandrii walczył młody Urbain. Dziadek opisał również piękną miłość bez happy endu. To uczucie było tak pierwotne i mocne, że zostało z nim do końca.

Urbain pochodził z artystycznie uzdolnionej rodziny. Jego ojciec był malarzem, który odnawiał freski kościelne. Wielokrotnie towarzyszył mu przy pracy, co sprawiło, że narodziła się w nim chęć dorównania i zaimponowania ojcu. 

Nigdy nie namalował żadnej sceny wojennej. Nigdy nie przyszło mu do głowy, żeby narysować coś ze swoich wojennych wspomnień, a po portretach towarzyszy węglem, o których mówi w pamiętnikach, nie zachował się ani ślad w tym, co znalazłem po jego śmierci.

„Wojna i terpentyna” jest poruszająca. To zarówno obraz życia w danym okresie historii z całą społeczną i polityczną otoczką, jak również niemy dialog pomiędzy wnukiem a dziadkiem.

Właściwie było w nim samym coś z człowieka średniowiecza, potomka ponadczasowej żołnierskości, rycerskości jak ta opisywana w opowieściach o Graalu.

Powieść Hetmansa posiada bardzo dużo walorów poznawczych, jednak najbardziej poruszyła mnie nić łącząca wnuka i dziadka. To ciągłe poszukiwanie pełnego obrazu dziadka, członka rodziny, bohatera dzieciństwa wzbudzało we mnie najwięcej emocji.

Dopiero teraz, czytając jego wspomnienia, powoli zyskuję obraz jego młodości, przez co równie wiele wrażeń wyłania się raptem z mojej własnej pamięci, wychodzi na światło, nabiera znaczenia, sensu, barwy i zapachu.

„Wojna i terpentyna” to bardzo osobista, piękna i refleksyjna powieść. Serdecznie polecam!

Tytuł: „Wojna i terpentyna”
Autor: Stefan Hertmans
Wydawnictwo Marginesy
Tłumaczył: Alicja Oczko
Forma książki: e-book
Gatunek: literatura piękna