Kategoria:

Reportaż

Nagroda im. Ryszarda Kapuścińskiego i „Cesarz” reportażu

przez Katarzyna Denisiuk 8 lipca 2020

W maju poznaliśmy zwycięzcę 11. edycji nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego, zwanego „cesarzem reportażu”. Tytuł ten przypadł Katarzynie Kobylarczyk za powieść „Strup. Hiszpania rozdrapuje rany”. Tegoroczna edycja z pewnością na długo zapadnie w pamięć z uwagi na fakt, iż ze względów epidemiologicznych nie było gali w Teatrze Dramatycznym. O tym, kto zwyciężył, dowiedzieliśmy się z transmisji internetowej.

O nagrodzie

W 2010 roku Rada Miasta Stołecznego Warszawy ustanowiła Nagrodę im. Ryszarda Kapuścińskiego. Promuje ona i wyróżniania najbardziej wartościowe reportaże, które „podejmują ważne problemy współczesności, zmuszają do refleksji, pogłębiają wiedzę o świecie innych kultur. Jej celem jest uhonorowanie mieszkającego przez ponad 60 lat w Warszawie Ryszarda Kapuścińskiego, wybitnego reportera, dziennikarza, publicysty i poety, najczęściej – obok Stanisława Lema – tłumaczonego polskiego autora”.

Współorganizatorem Nagrody jest redakcja „Gazety Wyborczej”, a patronem honorowym Nagrody jest Pani Alicja Kapuścińska.

Nominowani 11. edycji

Jury Nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego w składzie:

Piotr Mitzner (przewodniczący),
William R. Brand,
Julia Fiedorczuk,
Abel A. Murcia Soriano,
Katarzyna Surmiak-Domańska
oraz Bożena Dudko (sekretarz)

wyłoniło 10 najlepszych reportaży 2019 roku.

Były to:

1. Alberto Arce, „Telefon obwieszcza śmierć. Zapiski korespondenta w Hondurasie”, z hiszpańskiego przeł. Jerzy Wołk-Łaniewski, Wydawnictwo Post Factum Sonia Draga, Katowice 2019;
2. Lars Berge, „Dobry wilk. Tragedia w szwedzkim zoo”, ze szwedzkiego przeł. Irena Kowadło-Przedmojska, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2019;
3. Kate Brown, „Czarnobyl. Instrukcje przetrwania”, z angielskiego przeł. Tomasz S. Gałązka, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2019;
4. Artem Czech, „Punkt zerowy”, z ukraińskiego przeł. Marek S. Zadura, Wydawnictwo Warsztaty Kultury, Lublin 2019;
5. Joanna Gierak-Onoszko, „27 śmierci Toby’ego Obeda”, Wydawnictwo Dowody na Istnienie, Warszawa 2019;
6. Katarzyna Kobylarczyk, „Strup. Hiszpania rozdrapuje rany”, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2019;
7. Óscar Martinez, „Bestia. O ludziach, którzy nikogo nie obchodzą”, z hiszpańskiego przeł. Tomasz Pindel, Wydawnictwo Post Factum Sonia Draga, Katowice 2019;
8. Marta Mazuś, „Historie dziwnych samotności”, Wydawnictwo Wielka Litera, Warszawa 2019;
9. Agnieszka Pajączkowska, „Wędrowny Zakład Fotograficzny”, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2019;
10. Paweł Piotr Reszka, „Płuczki. Poszukiwacze żydowskiego złota”, Wydawnictwo Agora, Warszawa 2019.

Finaliści 11. edycji

W finale Nagrody znalazły się:

1. Lars Berge, „Dobry wilk. Tragedia w szwedzkim zoo”;
2. Artem Czech, „Punkt zerowy”;
3. Joanna Gierak-Onoszko, „27 śmierci Toby’ego Obeda”;
4. Katarzyna Kobylarczyk, „Strup. Hiszpania rozdrapuje rany”;
5. Óscar Martinez, „Bestia. O ludziach, którzy nikogo nie obchodzą”.

„Cesarz”

Szum wokół nagrody i samo wydarzenie skłoniło mnie do refleksji, że nie przeczytałam żadnego reportażu autorstwa Ryszarda Kapuścińskiego i pora to zmienić. Gdy zmniejszenie reżimu sanitarnego otworzyło biblioteki, wypożyczyłam „Cesarza”. Dlaczego akurat ten tytuł mistrza? Do podjęcia takiego wyboru skłonił mnie wpis Rafała Hetmana „Jak czytać Kapuścińskiego? Poradnik dla każdego„. Stwierdziłam, że zacznę z wysokiego C.

To powieść, reportaż o ostatnim cesarzu Etiopii Hajle Sellasje, zmarłym w 1975 roku opowiedziany oczami ludzi z jego otoczenia.

Mimo że lud traktował w dobrej wierze tron, jako symbol jedności, Hajle Sellasje I wykorzystał autorytet, godność i honor tronu dla swoich celów osobistych. W rezultacie kraj znalazł się w stanie biedy i upadku.

Bardzo podobała mi się konstrukcja powieści. Ryszard Kapuściński mówi głosami osób z najbliższego otoczenia „króla królów”. A są to poddani, którzy pełnili bardzo osobliwe funkcje na dworze, na przykład woreczkowy, czy też mężczyzna odpowiedzialny za obsługę podnóżka. Nawet nie przyszłoby mi do głowy, że niemal za każą czynność, która działa się wokół władcy, odpowiedzialny był inny człowiek.

Oprócz wypowiedzi mężczyzn, których imion nie znamy (autor posługuje się tylko inicjałami), część powieści to wypowiedzi samego autora, który stawia się w roli komentatora wydarzeń i przedstawia kulisy panowania Hajle Sellasje.

Biorąc pod uwagę fakt, że Ryszard Kapuściński „Cesarzem” „rozpoczął karierę międzynarodową i nadał reportażowi wymiar literacki”, powieść ta nie wywarła na mnie takiego wrażenia jak się spodziewałam. Nie jestem znawcą szkoły reportażu i kanonów tego gatunku. To emocje są moim papierkiem lakmusowym w czasie lektury książki. Niestety tych mi podczas czytania zabrakło. Nie oznacza to, że do książek Ryszarda Kapuścińskiego nie wrócę.

Tytuł: „Cesarz”
Autor: Ryszard Kapuściński
Wydawnictwo Czytelnik
Forma książki: papierowa, niedostępna w formie e-booka
Gatunek: reportaż

8 lipca 2020 0 komentarz

Literatura faktu Reportaż

„Bukareszt. Kurz i krew” Małgorzata Rejmer – Bezwstyd, histeria stylu, fasadowość

przez Katarzyna Denisiuk 10 listopada 2019

Z prozą Małgorzaty Rejmer spotkałam się przy okazji reportażu „Błoto słodsze niż miód. Głosy komunistycznej Albanii.” W dopisku mojej opinii o tej książce napisałam „na pewno sięgnę po inny reportaż autorki „Bukareszt. Kurz i krew” z 2013 roku, ponieważ autorka potrafi słuchać ludzi niewysłuchanych”.

„Bukareszt. Kurz i krew” nie jest reportażem sensu stricto. To hybryda eseju, reportażu, felietonu oraz zabawnych historii i przeżyć autorki. To portret stolicy Rumunii, która „jest jak ciastko kupowane w niedzielę, niby czekoladowe i słodkie, ale z gorzką polewą. Nie znajdzie się tu łatwego piękna”. To książka o mieście, które jest dwa razy większe od Paryża, a jego centralnym elementem jest monstrualny, jeden z największych na świecie, budynek Pałacu Parlamentu, znany jako Dom Ludowy.

Małgorzata Rejmer potrafi w doskonały sposób łączyć ze sobą różne formy przekazu i znakomicie poruszać się pomiędzy przeszłością i teraźniejszością. Bukareszt w obecnej formie nie istniałby bez Nicolae Ceaușescu, a książka o Rumunii bez wątków dotyczących rządów dyktatora. Trzęsienia ziemi, II wojna światowa oraz przede wszystkim rządy rumuńskiego polityka były głównymi sprawcami zniszczenia ogromnej liczby zabytków. Autorka podpowiada i sugeruje czytelnikom, że warto poszukać, wejść w boczne uliczki i odkryć to miasto na nowo.

Bezwstyd, histeria stylu, fasadowość. Przy Bukareszcie każde europejskie miasto wydaje się tak statyczne, że aż nudne.

W książce Małgorzaty Rejmer znajdziemy bardzo wiele. Oprócz wspomnianych rządów dyktatora, które odcisnęły niezatarte piętno na państwie, jego stolicy oraz mieszkańcach, wdrukowując w ich umysły poczucie smutku oraz rezygnacji, pisze o metaforycznym kurzu zalegającym na ulicach miasta. O dekretowych dzieciach, hordach bezpańskich psów, osobliwych taksówkarzach, wyjątkowym poczuciu humory Rumunów oraz przesądach i wierzeniach, które są elementami ich życia.

Społeczeństwo rumuńskie jest społeczeństwem milczenia, nie ma tradycji buntowania się przeciw władzy. Nic dziwnego, że Ceausescu wprowadzał w życie wszystko, co zaplanował: nikomu przez myśl nie przeszło, że można mu stawiać opór.
Totalitaryzm wchodził ludziom do domów, zaglądał do garnków i do łóżek. Ludzkie życie było sprawą państwa.

Po lekturach dwóch książek autorki jestem pod wielkim wrażeniem sposobu w jaki postrzega otoczenie, co potrafi wyłuskać z zakamarków miasta oraz rozmów z ludźmi. Oplatając opowieści własnymi przeżyciami i historiami z życia sprawia, że jej książki czyta się z wypiekami na twarzy. Poza tym świetny warsztat pisarski sprawia, że to co zostaje przelane na papier jest niebywale ciekawe i pasjonujące. Jestem pewna, że każdą kolejną powieść Małgorzaty Rejmer przyjmę z wielką radością.

Tytuł: „Bukareszt. Kurz i krew”
Autor: Małgorzata Rejmer
Wydawnictwo Czarne
Forma książki: ebook
Gatunek: literatura faktu

10 listopada 2019 0 komentarz

Audiobook Reportaż

„Z miłości? To współczuję. Opowieści z Omanu” Agata Romaniuk – Kraj kontrastów

przez Katarzyna Denisiuk 27 października 2019

Agata Romaniuk w posłowie „Z miłości? To współczuję. Opowieści z Omanu” pisze: „książka jest zbiorem historii, a nie kompletnym, socjologicznym obrazem życia kobiet w Omanie. Nie jest też pracą antropologiczną ani historyczną. (…) Interesowało mnie przede wszystkim to, co odmienne z europejskiego punktu widzenia. Na poziomie kostiumu kulturowego, praktyk codzienności, rytuałów, obyczaju, bo przecież rodzi się, kocha i zdradza zawsze tak samo”. Co warto jeszcze podkreślić, autorka skupiła się na historiach kobiet z klasy średniej i wyższej, gdyż to właśnie one, mając dostęp do nowych technologii i tego co na zachodzie jest powszechne, są najbardziej rozdarte pomiędzy tradycją, a nowoczesnością.

Oman to państwo w Azji, leżące na Półwyspie Arabskim ze stolicą w Maskacie, w którym władzę od lat pełni sułtan Kabus ibn Sa’id, zarówno jako głowa państwa, premier, minister spraw zagranicznych, obrony i finansów oraz szef banku centralnego. Oman do tej pory kojarzył mi się z ropą naftową, pięknymi, kolorowymi ubraniami na kobietach egzotycznej urody oraz afrykańskimi temperaturami. Autorka w swoim reportażu pokazuje inną, nie znaną mi twarz Omanu.

„Z miłości? To współczuję” wielokrotnie mnie zaskoczył. Każdy z nas zdaje sobie sprawę w jakim stopniu nasze kultury różnią się między sobą. Autorka poruszyła wiele z kwestii, napisała o wielu odmiennościach, zaś mi najbardziej utkwiło w głowie kilka. Na przykład rola niań w życiu niektórych dzieci – niekiedy mocno kontrowersyjna, aranżowane małżeństwa i kontrakty małżeńskie, wielożeństwo, potrzeba kobiet zszywania błon dziewiczych, czy plan i cele omanizacyjne. A to tylko wycinek tego, o czym można przeczytać w reportażu Agaty Romaniuk.

Sięgając po „Z miłości? To współczuję. Opowieści z Omanu” nie liczyłam na rozprawę naukową i takiej nie dostałam. Chciałam obiektywnego spojrzenia na kulturę i obyczajowość i takie autorka mi przedstawiła. Oman w chwili obecnej poukładał mi się w głowie jako kraj mocnych kontrastów i bardzo ciekawe miejsce na ziemi. Polecam ten reportaż każdemu ciekawemu świata.

I jeszcze słowo dygresji. Lubię sięgać po reportaż, bo uważam, że sporo jeszcze nie wiem, a ten rodzaj literatury wiele może mnie nauczyć. Dodatkowo, jeśli jest napisany ciekawie, przystępnie, nie w sposób encyklopedyczny, to zyskuje podwójnie. Ten gatunek literacki, w mojej ocenie, idealnie sprawdza się w formie audiobooka, bo łatwiej jest się skupić na treści, o wiele trudniej pogubić się w wątkach, czy akcji, a sposób interpretacji lektora nie ma większego wpływu na nasz odbiór. Jedynie co, to tembr głosu może odbiorcę drażnić, bo już z szybkością czytania spokojnie można sobie poradzić.

Tytuł: „Z miłości? To współczuję. Opowieści z Omanu”
Autor: Agata Romaniuk
Wydawnictwo Poznańskie, Audioteka
Forma książki: audiobook, czyta Agnieszka Czekańska, dostępna w formie ebooka
Gatunek: reportaż

27 października 2019 1 komentarz

Reportaż

„27 śmierci Toby’ego Obeda” Joanna Gierak-Onoszko – Jesteśmy ocaleńcami

przez Katarzyna Denisiuk 10 lipca 2019

Mała Lili miała na zadanie domowe zrobić prezentację o jednym z państw Ameryki Północnej. Wybrała Kanadę, bo ma piękne jeziora, wodospad Niagara, syrop klonowy, oryginalną flagę, hokej na lodzie i można porozumieć się po angielsku i francusku. To również kraj, „który uważa się za obrońcę praw człowieka, bastion tolerancji i otwartości.”

Książka Joanny Gierak-Onoszko jest o Kanadzie jakiej wielu z nas nie zna. Szeroko otwiera oczy, daje po pysku i uderza w splot słoneczny. To reportaż o pojednaniu. Ale jak wejść wspólnie na jego drogę, „skoro nie ma ani mapy, ani nawet punktu zbiórki?”

Droga do pojednania jest stroma i nierówna. Na razie widać, że zaczęła się od symboli i na nich tak naprawdę się nie kończy. Obie strony rozumieją, że to już bardzo dużo – a jednocześnie o wiele za mało. Pojednanie jest procesem o wyraźnym początku, ale bez końca.

„27 śmierci Toby’ego Obeda” sięga wstecz, do ponurej, bezwzględnej, nieludzkiej historii Kanady, która krzywdziła dzieci i rdzennych mieszkańców. To powieść o ocaleńcach, czyli ludziach, którzy przeżyli i utrzymali się przy życiu.

Ile razy można umrzeć? Ile razy otoczenie, przedstawiciele instytucji państwowych, Kościoła mogą sprawić, że mały człowiek zostanie pozbawiony godności, wiary w drugiego człowieka, miłości i czułości? Toby’emu udało się 27 razy. Przetrwał. Ocalał.

Książka Joanny Gierak-Onoszko jest zatrważająca, bo prawdziwa. To nie jest fikcja literacka, ale świadectwo tych, którzy na własnej skórze odczuli jak bezwzględny może być nauczyciel i opiekun. Cennik krzywd jaki przedstawia autorka nie jest na kieszeń jednego człowieka. Żeby go udźwignąć, trzeba mieć dużo siły.

To książka, w której jej bohaterowie wołają o uwagę, błagają o przeprosiny i pragną rozliczenia z przeszłością poprzez ukaranie tych, którzy katowali oraz tych, którzy dawali na to przyzwolenie. By nie pamiętać i żyć normalnie.

Szkoły z internatem zniszczyły całą naszą społeczność. Nigdyśmy się nie podnieśli. Ekscytujecie się mogą na Kanadę, bo patrzycie na nią przez kolorowe skarpetki naszego nowoczesnego premiera. Ale prawda mniej nadaje się do lajkowania.

Debiut Joanny Gierak-Onoszko jest znakomity. Nie tylko dzięki temu, że autorka z ogromnym szacunkiem do rozmówcy pochyliła się nad tematem, który wielu z nas jest nieznany, ale przede wszystkim w sposób jaki to uczyniła – z reporterską dociekliwością. To książka o istocie państwowości, sposobie (nie)radzenia sobie z przeszłością i naprawienia wyrządzonego zła. Naszpikowana jest mnóstwem mądrych słów i ma ogromną wartość poznawczą. Bardzo mocna i świetnie napisana.

Tytuł: „27 śmierci Toby'ego Obeda”
Autor: Joanna Gierak-Onoszko
Wydawnictwo Dowody na Istnienie
Forma książki: papierowa, dostępna w formie ebooka
Gatunek: reportaż

10 lipca 2019 0 komentarz

Audiobook Reportaż

„Raban! O kościele nie z tej ziemi” Mirosław Wlekły – Rewolucja w myśleniu

przez Katarzyna Denisiuk 23 czerwca 2019

Chcę byście poszli na ulicę robić raban. Chcę rabanu w waszych diecezjach, Chcę, żeby Kościół wyszedł na ulice. Żeby odrzucił ziemską powłokę, wygodę i klerykalizm, żebyśmy przestali zasklepiać się w sobie. (…) Parafie muszą wychodzić na ulice; w przeciwnym razie staną się organizacjami pozarządowymi. A Kościół nie może być organizacją pozarządową! /Jorge Bergoglio, 25 lipca 2013 roku, podczas Światowych Dni Młodzieży w Rio de Janeiro./

Nie miałam zamiaru czytać „Rabanu”, bo bałam się, że mnie przygnębi, zdenerwuje oraz wywoła bardzo skrajne emocje. Że to będzie kolejna z historii płynących z falą bieżących smutnych wydarzeń w polskim kościele. W sumie przypadek zdecydował o tym, że jednak po nią sięgnęłam i po wysłuchaniu audiobooka cieszę się, że wpadł w moje ręce. Książka Mirosława Wlekłego okazała się niezmiernie interesującym spojrzeniem na instytucję kościoła, religii i wiary w szerokim, iście światowym spektrum.

Razem z autorem podróżujemy do różnych krajów Europy, Ameryki, Azji oraz Afryki. Przyglądamy się istocie wiary towarzyszącej mieszkańcom Argentyny, Czech, Brazylii, Stanów Zjednoczonych, Anglii, Haiti, Dominikany, Libanu, Belgii, Kamerunu oraz Birmy. Poznajemy jak wygląda katolicyzm w niepolskim wydaniu, co niejednokrotnie wywołuje uczucie tęsknoty za tym, co na naszym podwórku jest niedostępne, a wręcz niemożliwe.

„Raban”, to książka nie tylko o religii i wierze. Kiedy cichną słowa papieża i rozważania na temat katolicyzmu, Wlekły mówi o problemach świata. Nie jest to przerywnik, który miałyby służyć jako wypełniacz treści, ale jest bardzo ciekawym dopełnieniem całości.

Jeśli jesteście ciekawi jak postrzegana jest sfera religijności na świecie, jak poza Polską wygląda posługa duszpasterska, jaka jest potrzeba wiary oraz gdzie tak naprawdę bije serce Kościoła, to serdecznie polecam Wam lekturę najnowszej książki Mirosława Wlekłego. Zaskakująco ciekawa!

Róbmy raban, bo Kościół, to każdy z nas, niezależnie od orientacji seksualnej oraz statusu społecznego.

Są różne religie, ale jedna rzecz jest pewna: wszyscy jesteśmy dziećmi Boga /Papież Franciszek/

Tytuł: „Raban! O kościele nie z tej ziemi”
Autor: Mirosław Wlekły
Wydawnictwo Agora SA
Forma książki: audiobook, czyta Albert Osik
Gatunek: reportaż, dokument

23 czerwca 2019 0 komentarz

Audiobook Reportaż

„Zaczyn. O Zofii i Oskarze Hansenach” Filip Springer – O wizjonerach wierzących w drugiego człowieka

przez Katarzyna Denisiuk 5 czerwca 2019

Są takie książki, które pobudzają wyobraźnię. Są i takie, które sprawiają, że myszkujemy po Internecie, czy też innych dostępnych źródłach danych, żeby zgłębić temat. Są również takie, które są katalizatorem obu wymienionych przeze mnie działań. Przykładam tak ciekawej książki jest „Zaczyn. O Zofii i Oskarze Hansenach” Filipa Springera.

Wiemy czym jest zaczyn, ale kim byli Zofia i Oskar Hansenowie? W momencie przeczytania tytułu, w komiksie, wyglądałabym jak postać z narysowaną chmurką nad głową i umieszczonym w niej ogromnym znakiem zapytania, albo i trzema. W sukurs przychodzi opis wydawnictwa, który pozwolę sobie zacytować:

Błyskotliwy reportaż biograficzny poświęcony parze polskich architektów-wizjonerów, którym przyszło tworzyć w epoce PRL-u. Losy Oskara Hansena i jego rodziny mogłyby posłużyć za scenariusz niejednego filmu. Syn Norwega i Rosjanki wojnę spędza w Wilnie, gdzie przyłącza się do polskiej partyzantki. Po wojnie studiuje architekturę i wyjeżdża na stypendium do Paryża. Tam trafia do pracowni Jeannereta i odwiedza wielkich malarzy, m.in. Picassa, któremu udziela kilku cennych rad. Pomimo propozycji pozostania na Zachodzie, wraca do kraju, gdzie wraz z żoną, Zofią, pracuje jako architekt i tworzy koncepcję Formy Otwartej. Projekty Hansenów są śmiałe, niestandardowe i dostosowane do potrzeb zwykłych ludzi — kto nie chciałby mieć mieszkania skrojonego na własną miarę? Niestety, w szarej rzeczywistości PRL-u pomysły te ulegają pewnym modyfikacjom, na co architekci nie mają już wpływu. Rezultat to m.in. owiane złą sławą warszawskie osiedle Przyczółek Grochowski, miejsce, którego się nie wybiera, lecz na które jest się skazanym… Tam właśnie decyduje się zamieszkać autor książki, Filip Springer. Chce on na własnej skórze poczuć, jak żyje się w miejscu urzeczywistnienia teorii Hansenów i zrozumieć, dlaczego ich nowatorskie pomysły nie najlepiej sprawdziły się w rzeczywistości.

Poznając losy tak niebanalnych i ciekawych ludzi, ma się ochotę podążyć śladami ich twórczości oraz zwiedzić wszystkie te miejsca, które współtworzyli, tworzyli oraz mieli wpływ na ich kształt. Kreatorzy przestrzeni, nowych, wizjonerskich form, wierzący w człowieka i mający poczucie powinności wobec innych, zapisali się na kartach historii.

Reportaż Filipa Springera sprawił, że „zwykły zjadacz chleba” jakim jestem, otworzył głowę i na czas lektury oderwał się od ziemi i poszybował w zupełnie nieznane dotąd rejony. Autor przedstawił treści, które nie są zagadką dla specjalistów związanych na co dzień z architekturą i sztuką, a które stały się dostępne i przystępne laikowi. Po lekturze „Zaczynu” czuję się po prostu douczona. Wszystkim, niezależnie od profesji, polecam udać się w literacką podróż w świat Linearnych Systemów Ciągłych oraz Formy Otwartej. Świetny reportaż.

PS Niebywale ciekawa jak wygląda przestrzeń Przyczółka Grochowskiego, byłam bardzo blisko, żeby na własne oczy zobaczyć najdłuższy budynek mieszkalny w Warszawie. Nie udało się teraz, ale liczę na to, że uda się kiedyś.

Tytuł: „Zaczyn. O Zofii i Oskarze Hansenach”
Autor: Filip Springer
Wydawnictwo Karakter
Forma książki: audiobook, czyta Przemysław Bluszcz
Gatunek: reportaż

5 czerwca 2019 0 komentarz

Literatura faktu Reportaż

„Wojna nie ma w sobie nic z kobiety” Swietłana Aleksijewicz – Wojna kobiet

przez Katarzyna Denisiuk 7 maja 2019

Są takie książki, są takie historie, które uzupełniają naszą wiedzę o wydarzeniach z przeszłości, nadają naszym wyobrażeniom inny kształt, albo po prostu są źródłem wiedzy, której do tej pory nie mieliśmy. I nie są literaturą popularnonaukową. Do ich grona niewątpliwie można zaliczyć reportaże Swietłany Aleksijewicz. Nie tak dawno pisałam o „Czarnobylskiej modlitwie„, będącej chórem poruszających głosów świadków największej w dziejach energetyki katastrofy jądrowej. W „Wojna nie ma w sobie nic z kobiety” autorka wysłuchała dziesiątek kobiet, radzieckich kobiet, które walczyły w II Wojnie Światowej.

Kiedy myślę „wojna”, to pierwszym skojarzeniem i obrazem jaki mi się wyłania są mężczyźni w mundurach, samoloty, czołgi, broń, zniszczenia, śmierć. Kobiety są obecne, a jakże, jednak w pierwszym odruchu obsadzam je w roli sanitariuszek, kucharek, zaopatrzeniowców, czyli dosyć stereotypowo. A przecież kobiety, radzieckie kobiety były snajperkami, lotniczkami, stały ramię w ramię z mężczyznami. Heroski, silne, waleczne, oddane sprawie i ojczyźnie.

Swietłana Aleksijewicz dała im głos, a one opowiadały. Niektóre z chęcią, wylewnie, szczerze, inne zaś fragmentarycznie, przepuszczając wspomnienia przez filtr emocji, bo to wszystko co przeżyły nadal było zbyt bolesne i nadal w nich rezonowało. Dzięki nim możemy dowiedzieć się co przeżywały, jak czuły się w roli żołnierzy wyzutych z kobiecości. I w końcu w jaki sposób otoczenie je przyjęło i jak były traktowane kiedy wojna już się skończyła.

Reportaż poraża autentycznością. Jest bolesny i wstrząsający. Nie znam innego, tak „kobiecego obrazu” wojennych działań, okresu, który wyzwala w człowieku niezbadane pokłady siły i bohaterstwa. To proza, która porusza do głębi i obok której nie da się i nie można przejść obojętnie.

Nie można mieć jednego serca do nienawiści, a drugiego – do miłości. Człowiek ma jedno, więc zawsze myślałam o tym, jak to serce ocalić.

Krzyknięto do nas: „Zwycięstwo!” (…) Pamiętam swoje pierwsze uczucie – radość. I od razu, w tej samej chwili – strach! Panika! Panika! Jak tu dalej żyć? (…) Przedtem bałyśmy się śmierci, a teraz życia – to było jednakowo straszne.

Tytuł: „Wojna nie ma w sobie nic z kobiety”
Autor: Swietłana Aleksijewicz
Wydawnictwo Czarne
Tłumaczył: Jerzy Czech
Forma książki: audiobook, czyta Krystyna Czubówna
Gatunek: reportaż, literatura faktu

Ocena: 5,5/6

7 maja 2019 0 komentarz

Literatura faktu Reportaż

„Pianie kogutów, płacz psów” Wojciech Tochman – Tam gdzie żyją złe duchy

przez Katarzyna Denisiuk 24 kwietnia 2019

Otworzyć książkę i przenieść się w odległe rejony świata, mające bogatą i ciekawą historię? W miejsca, które bardzo chcemy poznać, ale niekoniecznie poprzez fizyczną podróż? Nie zawsze trzeba czegoś dotknąć, żeby poczuć i doświadczyć. Czasami wystarczy o tym przeczytać, zwłaszcza, że literacka przygoda jest o wiele bardziej bezpieczna i przede wszystkim dostępna dla każdego.

Kambodża, państwo w południowo-wschodniej Azji, na Półwyspie Indochińskim, nad zatoką Tajlandzką. Graniczy od zachodu i północy z Tajlandią, od północy z Laosem, a od wschodu z Wietnamem.

Państwo, które przeżyło wojnę domową, rządy Czerwonych Khmerów i Pol Pota. Zmasakrowane polityką terroru i ludobójstwem.

Wojciech Tochman z ogromnym wyczuciem i mądrością potrafi pisać o najgorszych wydarzeniach i tragediach jakie dotknęły drugiego człowieka. Oddaje głos ludziom, którzy byli świadkami bezbrzeżnego zła, którzy na własnej skórze odczuli czym ono jest.

„Pianie kogutów, płacz psów” to książka przedstawiająca obraz okaleczonego państwa, na który składa się ogląd społeczeństwa oraz pochylenie się nad losami jednostki.

Smutek nie jest bezpieczny. Smutek człowiekowi nie służy. Potrafi odebrać rozum, władzę w nogach, oddech.
Smutek to umieranie.

„Pianie kogutów, płacz psów”, to reportaż paraliżujący zmysły i wywołujący bardzo silne emocje. Bo jak inaczej zachować się w obliczu rzeczywistości, która zakłada człowiekowi łańcuchy, zakuwa w kajdany i zamyka w ciasnych komórkach? Gdzie czułość nie istnieje i zwykły dotyk jest czymś obcym?

Wojciech Tochman ma dar pisania o ciemności, bo „ciemność jest naturalnym środowiskiem reportera. Świat jasno oświetlony nie jest dla reportera tematem”. Używa oszczędnej frazy, celnie trafiającą do serca czytającego. Po raz kolejny zagrał na moich uczuciach, ale sama się o to prosiłam i tego chciałam doświadczyć. Jego reportaże miażdżą percepcję, bo są prawdziwe, a prawda bardzo często jest bolesna i uwiera.

Tytuł: „Pianie kogutów, płacz psów”
Autor: Wojciech Tochman
Wydawnictwo Literackie
Forma książki: audiobook; czyta Marcin Dorociński, Danuta Stenka
Gatunek: literatura faktu

Ocena: 5,5/6

24 kwietnia 2019 0 komentarz

Audiobook Reportaż

„Królowe Mogadiszu” Paweł Smoleński – Afrykańskie piekło

przez Katarzyna Denisiuk 28 marca 2019

W kraju legendarnej królowej Araueelo, która przed wiekami odsunęła mężczyzn od władzy, kobiety wciąż walczą o przetrwanie dla swoich rodzin. Wyplatają koszyki i maty z resztek starych worków wygrzebanych na wysypisku śmieci. Pracują w policji, zakładają organizacje wspierające uchodźców. Sprzedają khat na rogach ulic. W kolorowych czadorach, czasem przymierające głodem, ale wciąż piękne jak modelki. Królowe Mogadiszu.

Reportaż Pawła Smoleńskiego mówi o Mogadiszu stolicy Somalii, będącej jednym z siedmiu najniebezpieczniejszych krajów świata. To państwo nękane wojnami domowymi, terroryzowane przez członków organizacji Asz-Szabab, gdzie panuje wieczny głód oraz ogromna bieda i analfabetyzm.

Autor wspomina mieszkańców Somalii, którzy każdego dnia zmagają się z otaczającą ich beznadzieją. Przedstawia kobiety, które muszą opiekować się rodziną, dać jeść dzieciom i zaspokoić ich podstawowe potrzeby. Wykonują heroiczną pracę, za którą wynagrodzeniem jest przeżycie. I to właśnie te kobiety, pomimo ogromnych trudów życia, nie chcą wyjeżdżać. Deho mówi:

Nie chcę do was, bo zamkniecie mnie w obozie, który tak naprawdę jest więzieniem. Nie chcę podlizywać się wam i prosić was o litość. Nie będę żebrać u was o pracę. Nie będę odpowiadać na te wszystkie upokarzające pytania: skąd jesteś? jak tu przyjechałaś? co tu robisz? co zamierzasz? W Mogadiszu nikt mnie tak nie zapyta. Nie chcę, żeby mnie wywozili z miejsca, do którego dotrę, i przetrzymywali tam, gdzie nie chcę być. Nie będziecie do mnie mówić „ty czarnuchu”, „brudasie”. Nie będę tłumaczyć się z nakrycia głowy, skoro to moja tradycja, moja religia, ta chustka w niczym mi nie przeszkadza. Po co mi taka Europa, gdzie wszystko jest zabronione albo dozwolone tylko dla was, białasów?

„Królowe Mogadiszu”, to jeden z tych reportaży, który każdemu żyjącemu w kraju bez wojny i w godnych warunkach uzmysławia, jak wielkie ma szczęście. Poza tym rzuca światło na charakter i skuteczność pomocy humanitarnej. „Nam się wydaje, że weźmiemy trzy worki ryżu, pięć butelek oleju, staniemy gdzieś na rogu i rozdamy potrzebującym, ale to nie na tym polega.”

Książka Pawła Smoleńskiego, to dobry reportaż, dzięki któremu poznajemy państwo z Rogu Afryki, a nie tylko odnajdujemy jego położenie na mapie świata. Tytuł sugeruje, że głównymi bohaterkami są kobiety, jednak czytelnik, który poszukuje wnikliwego studium ich sytuacji w Mogadiszu, może poczuć się nieco rozczarowany.

Tytuł: „Królowe Mogadiszu”
Autor: Paweł Smoleński
Wydawnictwo Czarne
Forma książki: audiobook; czyta Wojciech Chorąży
Gatunek: reportaż

Ocena: 4/6

28 marca 2019 0 komentarz

Literatura faktu Reportaż

„Chrobot. Życie najzwyklejszych ludzi świata” Tomek Michniewicz – Kalejdoskop życiorysów

przez Katarzyna Denisiuk 24 marca 2019

Kiedy w ubiegłym roku na Warszawskich Targach Książki Tomek Michniewicz w kilku słowach opowiedział o czym będzie jego nowa książka, wiedziałam, że będę chciała ją przeczytać.

Siedem osób, siedem rożnych miejsc. A może jednak tylko jedno, do tego wspólne, jeśli się nad tym dobrze zastanowić.

„Chrobot” jest kalejdoskopem historii siedmiu osób – kobiet i mężczyzn – mieszkających na czterech kontynentach, w siedmiu państwach. Różni ich wszystko – status społeczny, warunki życia, kultura, religia. Miejsce narodzin determinuje ich dalsze życie.

Kanae w Japonii mnóstwo czasu poświęci na naukę i pracę. Juanita w Kolumbii będzie chciała zrobić karierę piosenkarki, ale w kraju, który ma przyklejoną łatkę „eldorado dla karteli narkotykowych”, nie będzie to łatwe. Marggie w Ugandzie będzie chciała zdobyć wykształcenie – zadanie przerastające większość. Madhuri w Indiach każdego dnia będzie toczyła walkę z ubóstwem. Casey w USA będzie zmagał się ze sobą i permanentnie szukał swojej drogi do szczęścia. Mika w Finlandii, w kraju, w którym równość płci to jego duma i ważna część życia publicznego, również będzie dążył do określenia swojego miejsca w świecie. Reilly w Zimbabwe, przećwiczony przez surowe wychowanie, będzie chronił rezerwat przed kłusownikami i spełniał zachcianki bogatych.

To tylko hasła, prosty szkic i próba usystematyzowania bohaterów książki. Tomek Michniewicz opisał ich życie od narodzin do dorosłości, przeplatając ich historie. Tutaj nie ma rozdziałów, ale krótkie akapity poświęcone danej osobie. Napisane przez autora z wielkim szacunkiem do ich właścicieli, bez oceniania ich postępowania, czy też bezpardonowego ingerowania w kulturę i państwowość danego kraju. Tomek Michniewicz jest zbyt doświadczonym podróżnikiem, żeby panoszyć się w obszarach, które zostały ukształtowane przez wieki. Ale nie milczy. Zabiera głos w sprawach globalnych, dotyczących głodu, wyzysku biednych państw, nierówności w dostępie do edukacji. Z jednej strony to wszystko wiemy, a z drugiej książka jeszcze szerzej otwiera oczy, daje pstryczka w nos i uświadamia, że pomimo tego, że mamy nierówne szanse, to sami jesteśmy kowalami własnego losu.

Tomek Michniewicz ma dar opowiadania. Robi to szalenie interesująco i bardzo swobodnie, dlatego przez „Chrobot” się płynie swobodnie i z wielkim zainteresowaniem. Niektórych sposób narracji może gubić – zwłaszcza na początku. Zróbcie sobie ściągawkę z imionami bohaterów książki i bez problemu będzie poruszać się po świecie.

Dla mnie bomba! Czekam na kolejną książkę autora.

Tytuł: „Chrobot.  Życie najzwyklejszych ludzi świata”
Autor: Tomek Michniewicz
Wydawnictwo Otwarte
Forma książki: ebook
Gatunek: literatura faktu, reportaż

Ocena: 5,5/6

24 marca 2019 0 komentarz