Literatura faktu

Są takie książki, są takie historie, które uzupełniają naszą wiedzę o wydarzeniach z przeszłości, nadają naszym wyobrażeniom inny kształt, albo po prostu są źródłem wiedzy, której do tej pory nie mieliśmy. I nie są literaturą popularnonaukową. Do ich grona niewątpliwie można zaliczyć reportaże Swietłany Aleksijewicz. Nie tak dawno pisałam o „Czarnobylskiej modlitwie„, będącej chórem poruszających głosów świadków największej w dziejach energetyki katastrofy jądrowej. W „Wojna nie ma w sobie nic z kobiety” autorka wysłuchała dziesiątek kobiet, radzieckich kobiet, które walczyły w II Wojnie Światowej.

Kiedy myślę „wojna”, to pierwszym skojarzeniem i obrazem jaki mi się wyłania są mężczyźni w mundurach, samoloty, czołgi, broń, zniszczenia, śmierć. Kobiety są obecne, a jakże, jednak w pierwszym odruchu obsadzam je w roli sanitariuszek, kucharek, zaopatrzeniowców, czyli dosyć stereotypowo. A przecież kobiety, radzieckie kobiety były snajperkami, lotniczkami, stały ramię w ramię z mężczyznami. Heroski, silne, waleczne, oddane sprawie i ojczyźnie.

Swietłana Aleksijewicz dała im głos, a one opowiadały. Niektóre z chęcią, wylewnie, szczerze, inne zaś fragmentarycznie, przepuszczając wspomnienia przez filtr emocji, bo to wszystko co przeżyły nadal było zbyt bolesne i nadal w nich rezonowało. Dzięki nim możemy dowiedzieć się co przeżywały, jak czuły się w roli żołnierzy wyzutych z kobiecości. I w końcu w jaki sposób otoczenie je przyjęło i jak były traktowane kiedy wojna już się skończyła.

Reportaż poraża autentycznością. Jest bolesny i wstrząsający. Nie znam innego, tak „kobiecego obrazu” wojennych działań, okresu, który wyzwala w człowieku niezbadane pokłady siły i bohaterstwa. To proza, która porusza do głębi i obok której nie da się i nie można przejść obojętnie. 

Nie można mieć jednego serca do nienawiści, a drugiego – do miłości. Człowiek ma jedno, więc zawsze myślałam o tym, jak to serce ocalić.

Krzyknięto do nas: „Zwycięstwo!” (…) Pamiętam swoje pierwsze uczucie – radość. I od razu, w tej samej chwili – strach! Panika! Panika! Jak tu dalej żyć? (…) Przedtem bałyśmy się śmierci, a teraz życia – to było jednakowo straszne.

Tytuł: „Wojna nie ma w sobie nic z kobiety”
Autor: Swietłana Aleksijewicz
Wydawnictwo Czarne
Tłumaczył: Jerzy Czech
Forma książki: audiobook, czyta Krystyna Czubówna
Gatunek: reportaż, literatura faktu

Ocena: 5,5/6

Nic nie boli tak jak reportaż, który traktuje o nieszczęściu innych ludzi. Fikcja, to fikcja i nawet w przypadku bujnej wyobraźni czytelnika oraz jego zaangażowaniu i zespoleniu z tym co czyta, pozostaje światem wymyślonym przez autora. Reportaż zaś przenosi nas w miejsca oraz opisuje sytuacje i ludzi, których autor doświadczył i poznał.

Kto z nas zna historię Albanii i wie z czym się zmagała i co przeżywała? Kto ma świadomość jak wyglądał niemal każdy jeden dzień przeżyty w strachu i z wydrukowanym w głowie i odciśniętym na każdym skrawku skóry, jak piętno, imieniem i nazwiskiem albańskiego dyktatora Envera Hoxhy?

Ja nie znałam. Dzięki książce Małgorzaty Rejmer już wiem. Czy dobrze mi z tym? Tak! Bo pomimo tego, że to nie jest literatura rozrywkowa, sprawiająca radość, wywołująca uśmiech na twarzy i ciepło na sercu, ubogaca. Jestem mądrzejsza o tę wiedzę.

 Ich kraj-raj od 1976 roku nazywał się Ludowa Socjalistyczna Republika Albanii. Jego jedynym słusznym Bogiem był Towarzysz Komendant Enver Hoxha.

Jego granice ze wszystkich stron wyznaczał drut kolczasty. każdy, kto próbował go pokonać, miał zostać zastrzelony bez ostrzeżenia.

Rolnictwo było prymitywne i niewydolne, ale władza powtarzała głodnym Albańczykom, że tak hartuje się stal.

Małgorzata Rejmer w sposób przejmujący, bo głosami swoich bohaterów, Albańczyków, pokazała piekło, w jakim dane było im żyć. Żyć w kraju, który zabijał swoich obywateli, odbierał nadzieję i niszczył dobrą naturę człowieka. W zamian wymuszał donosicielstwo oraz współpracę z totalitarną władzą zapewniającą i gwarantującą całkowite zniewolenie i podporządkowanie. Bóg był jeden. Był nim przywódca i partia.

„Błoto słodsze niż miód” jest świadectwem ludzi, którzy przeżyli. Bez moralizatorskiej nuty, prawdziwie, boleśnie. Momentalnie, już na początku rodzi się konstatacja – jak wiele potrafi znieść człowiek! Człowiek ciemiężony, pozbawiony dostępu do kultury, dla której Zachód był bezbrzeżnym złem.

Czytając ten reportaż odniosłam wrażenie, że autorka postawiła sobie za punkt honoru opisać wszystko jak najwierniej, wnikając w trzewia tego kraju, słuchając jego pulsu, drugiego człowieka oraz łowiąc echa przeszłości. I myślę, że po skończonej pracy mogła poklepać się po ramieniu z przeświadczeniem, że właściwie wykonała swoje zadanie.

Reportaż Małgorzaty Rejmer jest doskonały. Czytałam go z ogromnym zaangażowaniem i zaciekawieniem. Autorka otrzymała za niego Paszport Polityki w kategorii Literatura w 2018 roku „za umiejętność słuchania ludzi niewysłuchanych i wytrwałość w poszukiwaniu właściwego języka do wyrażenia najtrudniejszych emocji.”

Bardzo polecam!

PS Na pewno sięgnę po inny reportaż autorki „Bukareszt. Kurz i krew” z 2013 roku.

Tytuł: „Błoto słodsze niż miód. Głosy komunistycznej Albanii”
Autor: Małgorzata Rejmer
Wydawnictwo Czarne
Forma książki: ebook
Gatunek: reportaż, literatura faktu

Ocena: 6/6