Oficyna Literacka Noir sur Blanc

Są takie powieści przed którymi czujemy respekt. Wystarczy kilka stron i już wiemy, że mamy do czynienia z dziełem wielkim, niebanalnym, wykraczającym poza utarte schematy zarówno w warstwie językowej, narracyjnej, jak i fabularnej.

Powieść portugalskiego pisarza i poety to wyzwanie wymagające skupienia, poświęcenia, aby nadążyć za myślą autora, złapać wypuszczone strumienie świadomości i spróbować ułożyć sobie tę historię w jedną całość.

Pomimo wysiłku, intelektualnego maratonu może się to nie udać, albo sukces będzie połowiczny. Czy to nas, czytelników satysfakcjonuje? O tak! Tak bardzo warto zmierzyć się z dziełem Antunesa, bo może się okazać, że otworzą się przed nami nowe obszary czytelniczej percepcji i umiejętności czytania między wierszami.

Kilka słów o fabule

Autor podzielił fabułę na dwa strumienie czasowe. Poruszamy się w latach od 1977 do 1995, od Portugalii do Angoli. Eksplorujemy temat rodziny opowiadany z perspektywy jej członków, na której odciska się przeszłość i historia kraju, w którym się urodzili. I tutaj wchodzi kolejny, jakże krytycznie potraktowany temat dumy, wielkości, chwały Portugalii w kontekście kolonializmu, traktowania społeczeństwa podporządkowanego kraju.

[…] bierzcie, zabijcie nas, jeśli tak wam się podoba, bierzcie, jesteśmy tu od dwudziestu albo pięćdziesięciu albo od stu albo dwustu lat, ale bierzcie mój słonecznik, moją bawełnę, moją kukurydzę, mój dom, moją pracę, pracę moich rodziców, pracę rodziców moich rodziców przed moimi rodzicami, miejsce moich nieboszczyków, bierzcie, rządzący w Lizbonie zdecydowaliście, że moje życie i bardziej niż moje życie, jego sens, należy do was […]

Kilka słów o wrażeniach

Antunes tnie swój tekst stylistycznymi przeskokami, miesza narracyjnym kontekstem, bawi się formą i treścią. To wszystko ma czytelnika doprowadzić do szeregu refleksji na temat kondycji państwa, jego stosunku do podlegających mu kolonii. Jest ostry, dosadny i operuje słowem bez znieczulenia.

Tata zwykł wyjaśniać, że przyjechaliśmy do Afryki nie po pieniądze ani po władzę, ale po Murzynów bez pieniędzy i bez żadnej władzy, która dałaby nam iluzję pieniędzy i władzy, bo nawet gdybyśmy ją naprawdę mieli, nie mielibyśmy jej, bylibyśmy bowiem co najwyżej tolerowani, pogardliwie akceptowani w Portugalii, patrzono by na nas tak, jak my patrzymy na Beduinów, którzy dla nas pracowali, a zatem w pewnym stopniu byliśmy Murzynami innych […]

Chwała Portugalii to nie tylko łyżka dziegciu w „chwalebnej” historii kraju. To również przytyk do politycznych rozgrywek na światowej arenie, gdzie mocarstwa panoszyły się przestawiając między sobą pionki władzy i dzieląc między siebie miejsca wpływów.

[…] Chrzestny zwykł mawiać, że różnica pomiędzy Europą i Afryką jest taka, że Europa zapomina o ludziach, podczas gdy Afryka nie przypomina sobie nawet o sobie, i mieszka w Angoli dlatego, że woli być, nie istniejąc, niż być przyszłym wspomnieniem z dawnych dni […]

Mam poczucie, że powieść Antunesa jest interpretacyjnie nieskończona. Ile razy nie sięgnęlibyśmy do tego tekstu, to za każdym razem moglibyśmy dojść do innych wniosków, odkryć nowe wątki, ułożyć tę historię na nowo. Styl pisarza jest niezwykły, wręcz nieujarzmiony. Chwała temu, kto poczuł go od pierwszych stron. Ja musiałam przywyknąć, wejść w tę narrację, chociaż i tak mam poczucie braku umiejętności odczytania wszystkich myśli autora, które zawarł w swojej książce. To powieść niełatwa i dająca wiele satysfakcji (brawa dla tłumacza za przekład). Do wielokrotnego odkrywania. Myślę, że to niezwykły materiał do pracy nad tekstem.

PS Za piękną okładkę odpowiada Urszula Gireń.

Tytuł: Chwała Portugalii
Autor: António Lobo Antunes
Wydawnictwo Noir Sur Blanc
Przekład: Wojciech Charchalis
Forma książki: papierowa, dostępna jako e-book
Gatunek: literatura piękna
Współpraca barterowa

Mam wrażenie, że twórczość Guzel Jachiny przeżywa renesans w mediach społecznościowych. Dzieje się to za sprawą wznowienia powieści Zulejka otwiera oczy. Książkę rosyjskiej pisarki czytałam latem 1918 roku, na wakacjach (kto czytał, ten wie, że to totalnie „niewakacyjna” lektura) i wywarła na mnie ogromne wrażenie. Swoją opinię rozpoczęłam od słów: „Wspaniała! Zachwycająca! Niezapomniana!” Zakończyłam: „Dajcie się uwieść surowemu klimatowi, oszczędnej fabule bez filozofowania i patosu, tworzącymi spójny obraz, któremu nie można odmówić autentyczności. Cudowna! Bardzo polecam!” Minęło ponad 5 lat, a ja nadal pamiętam gejzer emocji, który wywołała ta książka.

Nie wiem, jak to się stało, ale ominęła mnie premiera na polskim rynku wydawniczym kolejnej książki autorki (2022 rok), tj. Czarnej Wołgi. Dopiero teraz, kiedy przeczytałam polecenia Eszelonu do Samarkandy, odkryłam, że mam do nadrobienia jeden tytuł. Autorka swoją prozą potrafi odcisnąć niezwykły, niewygodny, uwierający ślad. Nie każdy chce się poddać takim emocjom i nie ma się co dziwić – każdy z nas szuka czegoś innego w literaturze. Ja jestem na takim etapie czytelniczej drogi, gdzie częściej (nie zawsze) zrywam plastry, niż szukam miodu, puchowatości i przytulności. Dlatego sięgnęłam po najnowszą powieść Guzel Jachiny gotowa na erupcję emocji. Nie zawiodłam się, jednak aż takiej skali zła i krzywdy wyrządzanej drugiemu człowiekowi nie spodziewałam się. Przyznaję, że niejednokrotnie rosła mi gula w gardle i moja wyobraźnia kapitulowała w obliczu przeżyć bohaterów książki. Dlaczego? To całe zło historii, o której pisze autorka, dotknęło dzieci.

Kilka słów o fabule

Akcja Eszelonu do Samarkandy rozgrywa się „podczas ewakuacji 500 sierot w wieku od 2 do 12 lat z objętego klęską głodu Powołża do Uzbekistanu”. Działania te miały być sposobem na walkę z głodem w ZSRR w latach 20. XX wieku.

Na czele eszelonu (jednostka przewozowa w transportach wojskowych) staje Diejew, weteran wojny domowej i człowiek o wielkim sercu. Towarzyszy mu doświadczona komisarz Biała, która w przeszłości zajmowała się organizowaniem pomocy dzieciom, postawny felczer, kucharz i kilka kobiet, które otoczą opieką dzieci. Ta garstka dorosłych będzie miała za zadanie dowieźć na miejsce, do Samarkandy, pięć setek wygłodniałych dzieci, okrytych w łachmany, brudnych, z których część jest bardzo chora, a nawet umierająca. Zadanie wydaje się ponad siły zwykłego człowieka. Ten zwykły człowiek upadnie niejeden raz, stanie na głowie, zrobi mentalnego fikołka, a i tak będzie dążył do wyznaczonego celu.

Kilka słów o wrażeniach

Lektura powieści Guzel Jachiny boli, bo oprócz tego, że same opisy przeżyć jej bohaterów są niezwykle dojmujące, to dochodzi jeszcze świadomość autentyczności tej historii. Eszelon do Samarkandy powstał na podstawie wspomnień pracowników partyjnych zajmujących się likwidacją bezdomności i walką z głodem. Poza tym autorka korzystała z ówczesnej prasy oraz dokumentów archiwalnych i opracowań historycznych.

W skrócie można napisać, że jest to powieść drogi. Jednak to, co tej drodze towarzyszy jest warte uwagi, przeżycia i próby zrozumienia. Zawsze w obliczu zła, które dotyka drugiego człowieka, przychodzi refleksja, że nasze troski codzienności (te zwyczajne, nie mam na myśli na przykład choroby) są niczym, jedynie garstką kurzu, która nic nie znaczy.

Jestem przekonana, że Eszelon do Samarkandy będzie rezonowała we mnie jeszcze przez długi czas i będę o tej powieści pamiętała tak, jak o Zulejce. Polecam tę powieść, bo jest wspaniale napisana, ale jednocześnie ostrzegam, że niesie naprawdę ciężki bagaż emocji. Trzeba mieć siły, na stawienie im czoła.

Tytuł: Eszelon do Samarkandy
Autor: Guzel Jachina
Wydawnictwo Noir sur Blanc
Przekład: Henryk Chłystowski, Magdalena Hornung
Forma książki: e-book
Gatunek: literatura piękna

Okładka, która przyciąga wzrok i treść, która od samego początku porywa melodią literackiego stylu autora sprawiają, że z przyjemnością wchodzimy do świata bohaterów i za próg ich domostw.

Hubert Klimko-Dobrzaniecki sięga po temat polskiej wsi, polskiej rodziny okresu przemian społecznych i politycznych. Jednak nie jest to motyw przewodni, ale mocno i wyraźnie zarysowane tło. W głównej mierze opowiada o rodzinie, duży nacisk kładąc na poszczególne postaci. Dzięki temu poznajemy Antka Baryckiego, który wraz z rodziną wędruje ścieżkami historii od przedwojnia, przez okres komunizmu, aż do transformacji. Świadkujemy jego rozwojowi od wiejskiego, niewykształconego chłopca, po mężczyznę świadomego swojej wartości i będącego znaczącym trybikiem w machinie komunistycznej władzy. Wraz z nim spoglądamy przez serce przydomowego wychodka, na rzeźbę Jana Nepomucena stojącego w cieniu czarnego bzu.

Możemy Antka nie darzyć sympatią. Możemy również gratulować mu konsekwencji w działaniu i reagowaniu na otaczającą go rzeczywistość oraz ofiarowane szanse. Jednak z pewnością możemy chylić czoła przez autorem za stworzenie niesamowitego klimatu powieści, która traktując o zwyczajnych ludziach potrafi porwać, wywołując w czytelniku poczucie nostalgii.

Może wtedy, pod tym żółtym snopem elektrycznego światła, zrozumiał, że życie musi iść do przodu, że trzeba dać życiu żyć. O mamie pamiętać, a pamięć w sercu przechowywać, ale zrozumieć, że po śmierci żadne spotkania z umarłymi – nawet tymi, których miłowaliśmy najbardziej – nie będą miały miejsca.

Hubert Klimko-Dobrzaniecki odważnie bawi się formą. Używa wyraźnie wyczuwalnego gawędziarskiego zaśpiewu, który wpasowuje powieść w ramy ballady. Równocześnie, bez najmniejszego wahania, skrępowania i upiększania, prosto i dosadnie opisuje niektóre sceny z życia głównego bohatera.

Ten styl autora bardzo do mnie przemawia, ale zdaję sobie sprawę, że niektórzy mogą mieć z nim, jak i sposobem opowiedzenia historii, niejaki problem. W mojej ocenie ta książka właśnie dzięki tej odmienności w stylu jak i spojrzeniu na historię jest godna polecenia.

Cudza ziemia pachnie jak nie swoje gacie. Założyć, założysz, nawet pasują, ale czujesz zapach obcego. Wypierzesz, a czujesz. Cudze gacie cudzym pachną. Kto inny je kupił. Przed kim innym ściągał te gacie. A jeśli człowiek żyje, to może któregoś dnia przypomnieć sobie, że gacie zgubił albo że mu je zabrali, ukradli, i znajdzie cię, zobaczy, jak w jego gaciach teraz paradujesz. Zerwie ci gacie z tyłka. I będziesz z gołą dupą łaził, upokorzony.

Niezwykła opowieść o zwyczajnych ludziach, napisana z ironią, ze swadą i naturalnie. Cenię taką literaturę i taką polecam!

Tytuł: „Złodzieje bzu”
Autor: Hubert Klimko-Dobrzaniecki
Oficyna literacka Noir sur Blanc
Forma książki: ebook
Gatunek: literatura piękna